Tỉa cành, tạo tán cà phê được xem như một biện pháp kỹ thuật bắt buộc để cây có bộ tán cân đối, tạo sự cân bằng giữa việc sinh trưởng, ra hoa và đậu quả, đồng thời ổn định được sản lượng. Hoàng Minh xin hướng dẫn bà con tạo hình cà phê đúng kỹ thuật nhé!

I. Đặc điểm thực vật của cây cà phê liên quan đến việc tỉa cành, tạo tán cà phê

1. Các loại cành trên cây cà phê

1.1 Cành ngang

Cành ngang trên cây cà phê mọc xiên so với thân chính và có khả năng ra hoa quả. Có hai loại cành ngang khác nhau:

Cành cơ bản (cành cấp 1): Tại mỗi nách lá trên thân chính có nhiều mầm ngủ nhưng chỉ có mầm trên cùng có khả năng phát triển thành cành ngang được gọi là cành cơ bản hay cành cấp 1. Nếu cành cấp 1 bị rụng hoặc bị cắt bỏ thì tại vị trí đó sẽ không bao giờ có thể phát sinh cành cấp 1 khác.
Cành thứ cấp (cành cấp 2, 3…): Tại mỗi nách lá của cành cấp 1 có nhiều mầm ngủ có khả năng phát triển thành cành cấp 2, hay phân hóa thành những mầm hoa khi gặp điều kiện thích hợp như thời tiết khô hạn, nhiệt độ thấp. Ở các nách lá trên cành cấp 2 cũng có nhiều mầm ngủ tương tự và có khả năng phát triển thành cành cấp 3. Các cành ngang từ cành cấp 2 trở đi được gọi chung là cành thứ cấp và những cành này có khả năng tái sinh. Do đó, bà con cần loại bỏ bớt trong các đợt tỉa cành, tạo tán cà phê nếu chúng quá nhiều.

1.2 Cành thẳng đứng

Cành thẳng đứng trên cây cà phê là các loại cành phát sinh từ các mầm ngủ ở nách lá trên thân chính. Chồi vượt có đặc điểm mọc thẳng đứng, sinh trưởng nhanh, tiêu hao nhiều dinh dưỡng nhưng lại không có khả năng cho quả.

Trong khi tỉa cành, tạo tán cà phê, chồi vượt cần được loại bỏ thường xuyên và kịp thời nhằm tránh tiêu hao dinh dưỡng. Ngoại trừ các trường hợp sử dụng chồi vượt để tạo thành thân mới và bổ sung tán khi cây bị khuyết tán.

2. Tập tính ra hoa của cây cà phê

Hoa cà phê chỉ phát triển trên những đoạn cành được hình thành từ năm trước, rất hiếm khi hoa ra lại trên các đốt đã mang quả. Vì vậy, trên một cành cà phê thường thấy có 3 đoạn cành khác nhau:

Đoạn cành đã mang quả.
Đoạn cành đang mang quả.
Đoạn cành tơ mới hình thành (cành dự trữ).

Nếu không được cắt cành hàng năm, vị trí đóng quả trên cành có chiều hướng xa dần với trục thân chính. Dẫn đến sự vận chuyển chất dinh dưỡng bị hạn chế, làm ảnh hưởng đến chất lượng và số lượng quả ở những vị trí này.

Mục đích của việc tỉa cành, tạo tán cà phê hàng năm là để tạo điều kiện phát triển cành dự trữ và đưa vị trí đóng quả lại gần với trục thân chính, để cây có năng suất cao và cải thiện được phẩm chất hạt.

II. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn phương pháp tỉa cành, tạo tán cà phê

Chọn lựa phương pháp tỉa cành, tạo tán cà phê là vấn đề gây tranh cãi nhiều của bà con trồng cà phê. Tuy nhiên, có những yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn lựa này như sau:

Điều kiện môi trường:
Nhiệt độ thấp hạn chế khả năng phân cành thứ cấp của cây cà phê. – Đất đai kém phì nhiêu cũng khiến cây phát sinh cành thứ cấp ít.
Trong trường hợp cây cà phê phát sinh cành thứ cấp ít, phương pháp tạo hình đa thân thường cho hiệu quả hơn.
Giống cà phê: Cà phê vối có khả năng phân cành thứ cấp yếu hơn cà phê chè nên thích hợp với phương pháp tạo hình đa thân. Do đó, cà phê vối được tạo hình đa thân ở hầu hết các nước trồng cà phê trên thế giới. Riêng tại Việt Nam do cây cà phê vối được tưới nước bổ sung trong mùa, điều kiện khí hậu nóng ẩm và được thâm canh cao nên có khả năng phát sinh cành thứ cấp, do đó bà con có thể áp dụng phương pháp tạo hình đơn thân.
Tập quán canh tác và giá nhân công Phương pháp tạo hình đơn thân cần nhiều công lao động và đòi hỏi người sản xuất cà phê phải có những kỹ năng nhất định về kỹ thuật tạo hình. Nếu giá nhân công cao và thiếu lao động kỹ thuật thì tạo hình đa thân sẽ hiệu quả cao hơn.

III. Các phương pháp tạo hình cà phê chính

Có hai phương pháp tạo hình cà phê chính:

Tỉa cành, tạo tán cà phê đa thân không hãm ngọn.
Tỉa cành, tạo tán cà phê đơn thân hãm ngọn.

1. Tỉa cành, tạo tán cà phê đa thân không hãm ngọn

Cây cà phê được nuôi 3 – 5 thân và để phát triển tự do theo chiều thẳng đứng. Quả cà phê được hình thành chủ yếu trên cành cấp 1 (những cành được cắt bỏ sau 2 – 3 vụ).

Quả cà phê có xu hướng tập trung ở phần bộ tán phía trên của thân. Khi vị trí đóng quả quá cao thì cắt các thân cũ và thay bằng các thân mới đã được nuôi trước đó khoảng 1 – 2 năm.

Ưu điểm: Kỹ thuật tỉa cành, tạo tán cà phê đơn giản, dễ thực hiện, không đòi hỏi kỹ năng phức tạp, ít tốn công sức, chi phí thấp. Đây là lợi thế quan trọng ở những khu vực có giá nhân công cao, vườn cây có thể đạt năng suất khá cao trong những vụ thu hoạch đầu.

Nhược điểm: Những bất lợi của tỉa cành, tạo tán cà phê đa thân là khó chăm sóc và thu hoạch. Do cây có chiều cao vượt quá tầm người chăm sóc (khoảng 2,5-3m), năng suất thiếu ổn định, đặc biệt thấp trong những năm phải thay thế nhiều thân cũ cùng lúc.

1.1 Tạo hình cơ bản trong phương pháp tỉa cành, tạo tán cà phê đa thân không hãm ngọn

Để có được số thân cà phê cần thiết trên một hố, bà con cần thực hiện theo một trong các cách sau:

Bấm ngọn: Cây cà phê được bấm ngọn ở ngoài đồng khi cây có chiều cao 40-50cm. Bà con tiến hành nuôi các chồi tái sinh ở các đốt đầu tiên ngay phía dưới vết cắt.

tỉa cành, tạo tán cà phê — *Bấm ngọn cà phê*

Uốn cong cây: Khi cây cà phê đạt độ cao nhất định tầm 50-70cm thì bắt đầu uốn cong. Cây con được uốn cong bằng sợi dây hoặc sợi kẽm cứng được cố định ở mặt đất để kích thích sự phát sinh các thân mới. Khi các thân mới được hình thành ổn định thìsẽ cắt đi phần ngọn và để các cành chính sát thân chính khoảng cách các cành 10cm.

Nuôi thân: Bà con tiến hành nuôi một số chồi vượt ở phần gốc thân để phát triển thành các thân mới. Với những vườn cà phê già cỗi muốn cải tạo hay vườn chuyển từ đơn thân sang đa thân, bà con cũng có thể cưa đốn nuôi chồi vượt hay nuôi chồi vượt ghép cải tạo giống khác để nâng cao năng suất.

1.2 Tạo hình duy trì trong phương pháp tỉa cành, tạo tán cà phê đa thân không hãm ngọn

Muốn cưa bỏ phần thân cà phê già cỗi và thay thế bằng thân mới thì bà con cần thực hiện theo một quy trình nhất định:

Mỗi năm cần bỏ đi 2 thân già cỗi và nuôi thêm 2 thân mới. Khi cưa bỏ thân già cũng cần tiến hành loại bỏ hết những cành sâu bệnh, những chồi vượt không cần thiết, cành mọc không hợp lý đồng thời điều chỉnh luôn việc phân tán cho cây sao cho hợp lý nhất.
Cây cà phê sau khi thu hoạch được 2 – 3 năm thì nên loại bỏ thân cây cũ và nuôi chồi luân phiên. Cưa hết toàn thân cây sẽ có những chồi vượt mọc ra từ gốc cũ. Lúc này, bà con hãy chọn những chồi khỏe mạnh để phân tán và nuôi thân.
Cưa bỏ hết những cành già và chừa lại một thân để làm chồi hút nhựa đồng thời hạn chế khủng hoảng khi cưa hết toàn bộ vườn cây. Đây cũng là nơi để bà con buộc những cành xung quanh để tránh đỗ ngã khi mang trái.

Cây cà phê năm thứ 2 (năm kiến thiết cơ bản):

Bà con tập trung nuôi thân chính.
Rong tỉa cành sâu bệnh và cành tăm trên cây.

Cây cà phê năm thứ 3 (Năm kinh doanh thu hoạch lần thứ 1):

Bà con tiến hành cắt thu hoạch những cặp cành cho mang quả lần 1 năm 3.
Có 2 cách thu hoạch:
Cắt các cặp cành cấp 1 mang quả ở gần mặt đất rồi dùng máy tách.
Có thể hái tuốt quả hết rồi dùng dao/kéo cắt các cành đã thu hoạch cách thân chính 2-3cm.

Cây cà phê năm thứ 4 (Năm kinh doanh thu hoạch lần thứ 2):

Bà con tiến hành cắt thu hoạch những cặp cành cho mang quả lần 2 năm 4.
Tuyển chọn chồi vượt 4-5 thân để thay thế cho các cành cũ.

Cây cà phê năm thứ 5 (Năm kinh doanh thu hoạch lần thứ 3):

Bà con tiến hành thu hoạch và đốn hạ những thân cũ.
Tập trung nuôi chồi đã để ở năm 4 để tiếp tục cho quả ở năm 6.

Cây cà phê năm thứ 6 (Năm kinh doanh thu hoạch lần thứ 4):

Bà con tiến hành cắt thu hoạch những cặp cành cho mang quả lần 4 năm 6.
Rong tỉa cành sâu bệnh và chồi vượt,…

Trên đây là những chia sẻ về phương pháp tỉa cành, tạo tán cà phê đa thân không hãm ngọn. Mời bà con theo dõi tiếp phần 2 để biết thêm phương pháp tạo hình chính còn lại nhé.

Bà con có bất kỳ thắc mắc nào cần được tư vấn cụ thể về kỹ thuật cây trồng, cũng như cách phòng trừ sâu bệnh hại, xin vui lòng liên hệ Nông Nghiệp Hoàng Minh qua các thông tin dưới đây: