Kiến thức chung, Kiến thức nông nghiệp, Kỹ thuật cây trồng, Kỹ thuật trồng khoai lang
MỘT SỐ SÂU GÂY HẠI TRÊN KHOAI LANG (PHẦN 1)
Th6
Khoai lang là loại cây lương thực quan trọng và đồng thời là hàng hoá xuất khẩu đi các nước trên thế giới, nhưng hiện nay côn trùng gây hại đang hoành hành và ảnh hưởng nghiêm trọng đối với khoai lang. Bài viết này Hoàng Minh sẽ chia sẻ cho bà con một số loại sâu gây hại trên khoai lang và biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
1. Sùng/ Mọt hại khoai lang (Sweetpotato Weevils)
1.1. Đặc điểm nhận biết côn trùng gây hại – Sùng/ mọt trên khoai lang
Sùng/ Mọt gây hại trên cây khoai lang thuộc chi Cylas
+ Thuộc họ Curculionidae, thuộc bộ Coleoptera
+ Tên tiếng anh là Sweetpotato Weevils
+ Tên thường gọi là sùng khoai lang, mọt khoai lang
+ Tên khoa học – Sùng/ Mọt gây hại trên cây khoai lang gồm 3 loại là: Cylas puncticollis, Cylas formicarius và Cylas brunneus
 |
 |
 |
| Cylas puncticollis | Cylas formicarius | Cylas brunneus |
- Phân phối – môi trường sống ưa thích:
+ Sùng/ Mọt Cylas là loài côn trùng gây hại nghiêm trọng cho khoai lang trên toàn thế giới, đặc biệt là ở các vùng sinh thái nông nghiệp khô hơn.
+ Sùng/ Mọt ăn thực vật thuộc họ thực vật Convolvulaceae, vật chủ chính thuộc chi Ipomoea. Trong số các loại cây rau, khoai lang là ký chủ thích hợp nhất
- Vòng đời – Hình thái:
+ Tất cả các loài sùng/mọt khoai lang đều có chu kỳ sinh trưởng tương tự nhau.
- Cylas puncticollis là loài dễ phân biệt nhật bởi vì con trưởng thành toàn thân màu đen và lớn hơn so với 2 loài còn lại.
- Cylas formicarius có bụng màu đen xanh và ngực màu nâu đỏ.
- Cylas brunneus trưởng thành thường nhỏ và có màu sắc không đồng nhất. Đây cũng là loài phổ biến nhất có thể dễ dàng gây nhầm lẫn với C.formicarius.
+ Ở tất cả các loại, trứng của chúng thường sang bóng và tròn. Trứng được bịt kín bằng một nút phân bảo vệ màu xám.
+ Ấu trùng của chúng không có chân có màu trắng và cong. Trong khoan đường hầm thân và củ khoai lang, ấu trùng tiếp tục phát triển và tiến đến quá trình nhộng, nhộng có màu trắng.
+ Con cái trưởng thành đẻ trứng đơn lẻ trong các hốc đào trên thân dây leo hoặc trong củ, chủ yếu là củ. Vài ngày sau khi nở từ trứng, con trưởng thành xuất hiện từ thân hoặc củ. Vì con sùng cái không thể đào bới nên nó tìm củ để đẻ trứng bằng cách chui qua các vết nứt trên đất.
+ Sùng/Mọt loài trưởng thành có thể được xác định giới tính một cách thuận tiện nhờ hình dạng của đoạn râu xúc giác, có dạng sợi (giống như sợi, hình trụ) ở con đực và hình chùy ở con cái. Con đực có mặt mắt lớn hơn con cái.
+ Ở nhiệt độ tối ưu 27–30°C, Cylas formicarius hoàn thành quá trình phát triển (từ nở trứng sang đẻ trứng khác) trong khoảng 33 ngày. Tuổi thọ của con trưởng thành là 2.5 đến 3.5 tháng và con cái đẻ từ 100 đến 250 trứng trong 1 chu kỳ. Ở nhiệt độ dưới mức tối ưu, sự phát triển mất nhiều thời gian hơn.
+ Ở 27°C, Cylas puncticollis có tổng thời gian phát triển khoảng 32 ngày, trong khi Cylas brunneus mất 44 ngày. Loài trưởng thành Cylas puncticollis sống trung bình 100 ngày, trong khi loài Cylas brunneus chết sau khoảng 2 tháng. Con cái Cylas puncticollis đẻ 90–140 trứng trong đời, trong khi con cái Cylas brunneus đẻ 80–115 trứng.
1.2. Hình thức gây hại: Cả 3 loài đều có các triệu chứng gây hại giống nhau.
- Sùng/ Mọt gây hại bộ lá khoai lang
+ Sùng/ Mọt trưởng thành thường ăn lớp biểu bì của thân dây leo và lá. Chúng ăn lớp bề mặt của củ, gây ra các vết thủng hình tròn.
- Sùng/ Mọt gây hại củ khoai lang
+ Ấu trùng sùng phát triển trong hệ thống đường hầm trong thân dây leo và củ gây ra thiệt hại đáng kể. Phân ấu trùng được tiết ra trong khoan đường hầm này.
 |
 |
| Sùng/ Mọt gây hại trên củ khoai lang | |
+ Khi củ bị sùng/ mọt gây hại, để phản ứng lại củ tiết ra hợp chất terpenes gây nên vị đắng khiến củ không ăn được
+ Sùng/ Mọt ăn vào phần thân gây ra dị tật, khiến thân dây dày lên và gây các vết nứt ảnh hưởng đến thân dây.
1.3. Biện pháp phòng trừ côn trùng gây hại
+ Sử dụng vật liệu trồng không bị nhiễm sâu bệnh, đặc biệt là thân dây.
+ Vệ sinh vườn sạch sẽ, thông thoáng. Loại bỏ các cây cỏ dại mang mầm bệnh.
+ Tưới đủ nước để ngăn chặn hoặc giảm hiện tượng nứt đất.
+ Sử dụng Super Kill hoặc K54 để phòng trừ sùng/mọt trên vườn.
2. Rệp muội/ Rầy mềm
2.1. Đặc điểm côn trùng gây hại – Rệp muội/ rầy mềm trên khoai lang
Rệp muội/Rầy mềm gây hại trên cây khoai lang thuộc họ Aphididae, thuộc bộ Hemiptera.
- Phân phối – môi trường sống ưa thích:
+ Rệp muội/Rầy mềm là một loài rệp cực kỳ đa thực được tìm thấy trên hơn 700 loài thực vật.
+ Chúng sinh sống ở các vùng nhiệt đới và ôn đới trên khắp thế giới ngoại trừ các khu vực cực bắc. Chúng không thích những nơi có nhiệt độ hoặc độ ẩm quá cao.
+ Trong điều kiện mát mẻ, khô ráo. Rệp cái có thể sinh ra nhiều trứng mỗi ngày, do đó số lượng có thể tăng nhanh nếu điều kiện phù hợp.
- Vòng đời – Hình thái:
+ Rệp muội/Rầy mềm có vòng đời phức tạp, với cả dạng trưởng thành có cánh, không cánh và rất đa dạng về màu sắc.
+ Rệp muội/Rầy mềm gây hại trên cây khoai lang thường có 2 loài nhưng bà con thường nhầm lẫn chúng là một. Để phân biệt chúng bà con cần lưu ý các vấn đề sau:
**Loài Aphis gossypii (tên khoa học): Có tên tiếng anh là Aphid — cotton.
- Trứng: Khi mới đẻ, trứng có màu vàng nhưng sau đó chuyển sang màu đen bóng.
- Nhộng: Nhộng không có cánh và có thân hình tròn. Chúng có màu sắc khác nhau từ nâu vàng đến xám hoặc xanh lục, và thường có các mảng đầu, ngực và cánh sẫm màu, và phần bụng có màu xanh đậm. Cơ thể có màu xỉn vì có nhiều chất sáp tiết ra. Thời kỳ nhộng trung bình khoảng bảy ngày.
- Con trưởng thành: Con cái sinh sản có chiều dài từ 1 đến 2 mm. Thân có nhiều màu sắc khác nhau, phổ biến nhất là màu xanh nhạt có đốm với xanh đậm, nhưng cũng có các dạng màu trắng, vàng, xanh nhạt và xanh đậm (Màu sắc cơ thể này phụ thuộc vào nhiệt độ, nguồn thức ăn và mật độ quần thể). Chân có màu nhạt với đầu xương chày và xương cổ chân có màu đen. Thời gian sinh sản của con trưởng thành là khoảng 15 ngày và thời kỳ hậu sinh sản là 5 ngày. Nhiệt độ tối ưu để sinh sản khoảng 21 đến 27o Một con cái thường sinh ra khoảng 70 đến 80 con với tốc độ 4,3 con mỗi ngày.
- Rệp Aphis gossypii thay lông bốn lần trước khi trưởng thành. Với mỗi lần thay lông, chúng lột bỏ lớp da trắng, chứng tỏ sự hiện diện của chúng trong vụ mùa.
- Những cá thể lớn (dài tới 2,0 mm) thường có màu xanh đậm đến đen, trong khi rệp sinh ra ở đàn quá đông ở nhiệt độ cao có thể nhỏ hơn nhiều (từ 0,9 mm) và có màu vàng hoặc màu kem. Rệp Aphis gossypii có mắt đỏ và hai râu tương đối ngắn.
**Loài Myzus persicae (tên khoa học): Có tên tiếng anh là Aphid — green peach.
- Trứng: Trứng có chiều dài khoảng 0,6 mm và rộng 0,3 mm và có hình elip. Trứng ban đầu có màu vàng hoặc xanh nhưng sau đó chuyển sang màu đen.
- Nhộng: Lúc đầu, nhộng có màu xanh lục, nhưng sau đó chuyển sang màu hơi vàng, rất giống những con trưởng thành sinh sản.
- Con trưởng thành: Có thể xuất hiện tới 8 thế hệ trên cây, nhưng khi mật độ rệp tăng lên thì các dạng có cánh được tạo ra, sau đó phân tán đến vật chủ khác.
- Rệp có cánh có đầu và ngực màu đen, bụng màu xanh vàng với một mảng lớn màu sẫm ở lưng. Chúng có chiều dài từ 1,8 đến 2,1 mm. Rệp đào xanh có cánh thường ký gửi một vài con non trên vật chủ rồi lại bay đi. mỗi con sinh ra từ 30 đến 80 con non.
- Rệp không cánh có màu hơi vàng hoặc xanh lục. Chúng có chiều dài khoảng 1,7 đến 2,0 mm. Có thể có sọc xanh ở giữa và bên. Cơ thể chúng cũng có hai hạt siphunculus giống rệp bông, hạt siphunculus có chiều dài vừa phải, phồng không đều dọc theo chiều dài và có màu sắc giống với cơ thể.
+ Đặc điểm phân biệt dễ dàng nhất bằng mắt thường giữa hai loài rệp Aphis gossypii và rệp Myzus persicae đó là màu sắc của hai hạt siphunculus (còn gọi là hạt ngô, nằm trên bụng của rệp, vị trí gần ở đốt cuối), cụ thể như sau:
- Loài Aphis gossypii: Hạt siphunculus luôn có màu đen, bất kể màu sắc cơ thể là gì (từ vàng nhạt đến xanh nhạt, hoặc màu xanh đen).
- Loài Myzus persicae: Hạt siphunculus có màu sắc giống với cơ thể, có chiều dài vừa phải, phồng không đều dọc theo chiều dài cơ thể.
2.2. Hình thức gây hại:
+ Rệp muội/Rầy mềm hút nhựa từ các chồi non làm lá non bị nhăn, cong vênh và cong xuống (lá biến dạng). Khi cây khoai lang bị rệp muội/rầy mềm gây hại nặng làm cây giảm sức sống.
+ Nấm mốc phát triển trên dịch ngọt bài tiết từ rệp muội/rầy mềm, làm giảm khả năng quang hợp của cây.
+ Rệp muội/Rầy mềm còn có thể truyền một số vius gây bệnh cho cây khoai lang, trong đó có bệnh Sweet potato feathery mottle virus (SPFMV) hay còn gọi là bệnh đốm lông ở cây khoai lang.
 |
 |
2.3. Biện pháp phòng trừ côn trùng gây hại
+ Vệ sinh vườn sạch sẽ, thông thoáng.
+ Kiểm tra vườn thường xuyên để phát hiện sự gây hại của rầy mềm/rệp muội để có biện pháp xử lý kịp thời.
+ Sử dụng Alexander Đại Đế 777 550EC hoặc Alphador 50EC kết hợp với Xích Thố Mã 748SL để phòng trừ rệp muội/ rầy mềm gây hại trên vườn.
3. Ruồi trắng/Bọ phấn trắng (Whiteflies)
3.1. Đặc điểm hình thái của Ruồi trắng
Ruồi trắng thuộc loài Bemisia tabaci là tác nhân côn trùng gây hại trên cây khoai lang.
+ Thuộc họ Aleyrodidae, thuộc bộ Homoptera.
+ Tên tiếng anh là Whiteflies.
+ Tên khoa học là Bemisia tabaci.
+ Tên thường gọi là ruồi trắng, bọ phấn trắng.
- Phân phối – môi trường sống ưa thích:
+ Bemisia là loài ăn tạp rộng rãi, ăn hơn 500 loài thực vật thuộc 74 họ. Vật chủ của nó bao gồm rau, cây trồng đồng ruộng và cây cảnh.
+ Ruồi trắng phát triển mạnh trên toàn thế giới ở vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ít phổ biến hơn ở môi trường ôn đới. Nhiệt độ lạnh giết chết cả con trưởng thành và con non của loài này.
- Vòng đời – hình thái:
+ Trứng ruồi trắng có hình bầu dục, hơi thon dần về phía đầu xa. Đầu rộng hơn có cuống ngắn 0,024 mm, được con cái đẻ trứng cắm vào mặt dưới lá. Trứng có màu trắng ngọc trai khi mới đẻ nhưng sẽ sẫm màu theo thời gian. Ở nhiệt độ 25°C, trứng sẽ nở sau sáu đến bảy ngày.
+ Nhộng phát triển qua 4 giai đoạn tuổi, chúng chỉ di động ở giai đoạn đầu tiên. Ở giai đoạn đầu tiên chúng đi tìm vị trí thích hợp trên lá có đủ chất dinh dưỡng và lột xác để chuyển sang giai đoạn bất động. Nhộng tuổi đầu tiên có thể phát triển đến khoảng 0,3 mm, có màu xanh lục và cấu trúc cơ thể phẳng, sau đó ở các giai đoạn sau chúng có màu trắng đục. Nhộng kiếm ăn bằng cách dùng miệng đâm vào cây và hút nước ép của cây. Cuối giai đoạn nhộng, mắt chuyển sang màu đỏ đậm, màu cơ thể chuyển sang màu vàng và cấu trúc cơ thể dày lên.
+ Ruồi trắng trưởng thành có kích thước gấp khoảng 4 lần quả trứng, thân màu vàng nhạt và cánh màu trắng, nguyên nhân là do sự tiết ra sáp trên cánh và thân. Ruồi trắng trưởng thành có thể dài tới 0,9mm. Trong khi kiếm ăn hoặc nghỉ ngơi, ruồi trắng trưởng thành gập đôi cánh giống như chiếc lều trên cơ thể. Sự phát triển của một thế hệ mất 3–4 tuần.
3.2. Hình thức gây hại:
+ Nhộng và trưởng thành hút nhựa cây, gây ra đốm màu vàng hoặc tía giữa các gân trên lá. Mật độ ruồi trắng cao có thể gây vàng và hoại tử lá.
+ Ruồi trắng là vật truyền virus, đặc biệt là virus đốm khảm ở khoai lang. Bemisia tabaci có phổ ký chủ rộng, bao gồm bông, cà chua, thuốc lá và sắn.
3.3. Biện pháp phòng trừ côn trùng gây hại
+ Vệ sinh vườn sạch sẽ, thông thoáng
+ Kiểm tra vườn thường xuyên để phát hiện sự gây hại của ruồi trắng để có biện pháp xử lý kịp thời
+ Sử dụng Alexander Đại Đế 777 550EC hoặc K54 kết hợp với Xích Thố Mã 748SL để phòng trừ ruồi trắng trên vườn.
Trên đây là một số loại côn trùng gây hại phổ biến trên cây khoai lang để bà con nhận biết và phòng trừ hiệu quả hơn đối với từng loại. Đón xem phần tiếp theo để biết thêm các loại côn trùng gây hại khoai lang tại đây.
Bà con có bất kỳ thắc mắc nào cần được tư vấn cụ thể về kỹ thuật cây trồng, cũng như cách phòng trừ sâu bệnh hại, xin vui lòng liên hệ Nông Nghiệp Hoàng Minh qua các thông tin dưới đây:
Về Nông Nghiệp Hoàng Minh
Công ty Nông Nghiệp Hoàng Minh
Địa chỉ: 170 Sư Vạn Hạnh, P.Hội Thương, Tp.Pleiku, Gia Lai
Điện thoại: 0935 842 567
Website: goldsunvn.com
Email: Info@goldsunvn.com
Fanpage: Nông Nghiệp Hoàng Minh
