PHÒNG TRỪ SÂU BỆNH HẠI CÂY ĐIỀU (PHẦN 4)

Tiếp nối chủ đề phòng trừ sâu bệnh hại cây điều ở những phần trước, Hoàng Minh sẽ tiếp tục chia sẻ cho bà con nắm rõ thông tin và các biện pháp phòng hiệu quả.

1. Rệp sáp gây hại cây điều

* Phân loài gây hại trên cây điều:

• Rệp sáp gây hại trên cây điều thuộc họ Pseudococcidae, thuộc bộ Hemiptera, với hai loài phổ biến đó là Ferrisia virgata (rệp sáp bông) và Dysmicocus brevipes (rệp sáp dứa).
• Các loài rệp sáp trên ngoài gây hại trên cây điều, chúng còn gây hại trên các cây trồng khác ở vùng nhiệt đới. Rệp sáp Ferrisia virgata và Dysmicoccus brevipes là mối đe dọa lớn đối với cây điều, chúng hút nhựa (dịch dinh dưỡng) của cây gây suy yếu sức khỏe của cây, làm giảm khả năng sinh trưởng và năng suất của cây.

* Điều kiện phát sinh và phát triển:

• Rệp sáp Ferrisia virgata và Dysmicoccus brevipes thuộc nhóm côn trùng ưa nhiệt đới, thích hợp phát triển trong môi trường ấm áp.
• Rệp sáp phát triển mạnh trong các điều kiện nhiệt độ ấm áp (25 – 35°C), độ ẩm cao (70 – 90%), và trong môi trường có nhiều bộ phận cây non, đặc biệt là cây điều bị stress.
• Rệp sáp có thể tồn tại trong điều kiện khô hạn trong thời gian ngắn, nhưng nếu độ ẩm môi trường thấp kéo dài, chúng sẽ giảm số lượng và sự phát triển sẽ bị ảnh hưởng.
• Rệp sáp gây hại quanh năm, tuy nhiên chúng tấn công mạnh nhất vào cuối mùa khô và đầu mùa mưa, đặc biệt sau những cơn mưa đầu mùa (chuyển giao giữa mùa khô và mùa mưa).
• Rệp sáp xuất hiện nhiều ở những vườn điều ít/không được chăm sóc hoặc chế độ chăm sóc không hợp lí. Cây thiếu dinh dưỡng, thiếu/thừa nước, sâu bệnh hại tấn công, tạo môi trường thuận lợi cho rệp sáp phát triển.
• Rệp sáp có khả năng lây lan nhanh chóng từ cây này sang cây khác, nhờ có gió hoặc hoạt động của con người, đặc biệt là nhờ kiến mang đi.

* Đặc điểm nhận dạng:

(a) Ferrisia virgata

(b) Dysmicoccus brevipes

• Rệp sáp Ferrisia virgata có cơ thể nhỏ (khoảng 3 – 4 mm), hình bầu dục. Cơ thể có màu trắng xám, phủ một lớp sáp mỏng tạo thành vẻ ngoài giống như bông gòn và có các tua sáp dài ở hai đầu cơ thể. Khi bị tác động, rệp tiết ra chất lỏng màu vàng cam. Chúng tấn công chủ yếu ở lá non, chồi non, cành nhỏ và quả non. Ngoài ra, chúng tiết dịch ngọt thu hút nấm bồ hóng, tạo một lớp đen trên lá và cành.
• Rệp sáp Dysmicoccus brevipes có kích thước nhỏ (3 – 4 mm), hình bầu dục hơi thuôn dài. Cơ thể có màu trắng hoặc hồng nhạt, phủ lớp sáp dày hơn Ferrisia virgata và không có tua sáp dài rõ ràng như Ferrisia virgata. Rệp có thể trú ngụ dưới lớp đất hoặc ở các kẽ nứt của thân cây. Chúng tập trung thành từng cụm và tấn công chủ yếu ở rễ và phần cở rễ, đôi khi gây hại ở phần thân cây sát mặt đất. Chúng gây hại làm thối rễ, vàng lá và chết cây.

* Vòng đời của rệp sáp

Vòng đời của rệp sáp Ferrisia virgata và Dysmicoccus brevipes có sự tương đồng, vì chúng đều thuộc họ Pseudococcidae và có những đặc điểm sinh học tương tự. Vòng đời bao gồm các giai đoạn trứng, ấu trùng di động (crawler) và trưởng thành, thường kéo dài từ 4 – 8 tuần tùy thuộc vào nhiệt độ và độ ẩm. Trong điều kiện lý tưởng (nhiệt độ 25 – 30°C và độ ẩm cao), vòng đời của rệp sáp sẽ ngắn hơn và số lượng phát sinh nhanh chóng.

• Giai đoạn trứng: Trứng được các con cái trưởng thành đẻ trong các vết nứt, khe trên cây hoặc trên lớp sáp mà chúng tiết ra. Tùy thuộc vào điều kiện môi trường, thời gian trứng phát triển từ 7 – 14 ngày.
• Giai đoạn ấu trùng: Sau khi trứng nở, ấu trùng (gọi là crawler) xuất hiện, đây là giai đoạn di động và gây hại, cũng như phân tán của rệp sáp. Chúng có thể di chuyển từ nơi này sang nơi khác để tìm kiếm cây/vị trí (thân, cành, lá, hoa, quả,..) để tấn công nuôi sống cơ thể. Ấu trùng sau khi tìm được nơi thích hợp (thường là lá, cành non hoặc hoa của cây điều), ấu trùng sẽ dừng lại và bắt đầu hút nhựa cây. Giai đoạn ấu trùng phát triển kéo dài khoảng 1 – 2 tuần và trải qua 3 giai đoạn hình thái:

+ Ấu trùng tuổi I (1st Instar): Sau khi trứng nở, ấu trùng di chuyển và tìm nơi sống, kéo dài khoảng 2 – 3 ngày.

+ Ấu trùng tuổi II (2nd Instar): Ấu trùng tiếp tục phát triển, bám vào cây để hút nhựa, kéo dài khoảng 3 – 5 ngày.

+ Ấu trùng tuổi III (3rd Instar): Ấu trùng lớn hơn, có lớp vỏ sáp bảo vệ, kéo dài khoảng 4 – 7 ngày.

• Giai đoạn trưởng thành: Giai đoạn này kéo dài khoảng 2 – 4 tuần, và tùy vào con cai hay con đực mà thời gian phát triển khác nhau, cụ thể như sau:

+ Rệp sáp cái trải qua 3 giai đoạn ấu trùng (tuổi 1 – tuổi 3) sau đó phát triển thành rệp sáp cái. Rệp sáp cái trưởng thành có kích thước lớn hơn, phủ một lớp sáp dày và tiếp tục hút dịch dinh dưỡng để duy trì sự sống. Trong thời gian này rệp cái sẽ đẻ trứng (mỗi con có thể đẻ từ 500 – 650 trứng trong suốt vòng đời) và tiếp tục chu kỳ sinh sản. Con cái trưởng thành có thời gian sống trung bình 35,48 – 40,57 ngày.

+ Rệp sáp đực khác với rệp sáp cái, chúng trải qua giai đoạn ấu trùng, sau đó chúng hóa nhộng từ 10,60 – 14,23 ngày và lột xác thành con đực trưởng thành. Rệp sáp đực thường nhỏ hơn rệp cái và có đôi cánh để bay tìm kiếm con cái giao phối mà không tiếp tục gây hại cây trồng, sau khi giao phối xong con đực sẽ chết và kết thúc vòng đời của chúng. Con đực trưởng thành có thời gian sống trung bình 6,26 – 7,45 ngày.

* Triệu chứng gây hại:

Rệp sáp Ferrisia virgata và Dysmicoccus brevipes là hai loài gây hại phổ biến trên cây điều, chúng có sự gây hại khác nhau cả về vị trí và hậu quả mà chúng gây ra cho cây điều, cụ thể như sau:

• Rệp sáp Ferrisia virgata gây hại tập trung trên lá non, chồi non, cành non và quả non. Chúng hút nhựa cây làm cho lá non bị xoăn, mép lá cong queo, lá chuyển màu vàng và rụng sớm; quả non bị khô, teo nhỏ và rụng trước khi chín. Điều này làm cây suy yếu, giảm sức đề kháng với sâu bệnh khác, làm giảm năng suất và chất lượng quả điều. Ngoài ra, rệp tiết ra dịch ngọt, thu hút kiến và tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển hình thành lớp phủ màu đen trên lá và cành, làm giảm khả năng quang hợp.

• Rệp sáp Dysmicoccus brevipes gây hại chủ yếu ở rễ, cổ rễ và phần thân sát mặt đất, khi không quản lí kịp thời mật độ rệp sáp cao sẽ di chuyển lên trên để gây hại lá, cành, hoa và quả cây điều. Rệp hút nhựa từ rễ, làm rễ yếu, rễ dần dần bị thối (có mùi hôi) và tạo điều kiện cho nấm, vi khuẩn xâm nhập. Rệp tấn công rễ làm tắc nghẽn hệ thống mạch dẫn vận chuyển nước và dinh dưỡng, làm cây không thể hấp thu được dinh dưỡng, cây sinh trưởng kém, lá chuyển sang vàng, héo rũ và rụng dần, đặc biệt dễ đổ ngã do hệ thống rễ bị tổn thương.

Rệp sáp gây hại trên thân của cây điều

• Như vậy, Ferrisia virgata làm cây yếu do mất nhựa từ lá và cành non, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng quang hợp và năng suất quả. Dysmicoccus brevipes gây hại nghiêm trọng hơn vì làm hư hại hệ thống rễ, dẫn đến chết cây nếu không kiểm soát kịp thời.

* Biện pháp quản lý

• Vệ sinh vườn sạch sẽ, loại bỏ cỏ dại, tàn dư thực vật, nơi trú ẩn của rệp.
• Cắt tỉa cành, lá tạo độ thông thoáng cho vườn và bà con dễ dàng phát hiện rệp sáp gây hại hơn để quản lý kịp thời.
• Đảm bảo đất thông thoáng, tránh ngập úng hoặc khô hạn quá mức, tạo điều kiện cho rệp sáp lây lan và phát triển.
• Bón phân cân đối (đạm, lân, kali) kết hợp phân hữu cơ để cây khỏe mạnh, tăng sức đề kháng cho cây.
• Kiểm tra các triệu chứng rệp sáp gây hại trên lá, cành, và rễ để xử lý kịp thời khi phát hiện.
• Để phòng trừ rệp sáp gây hại cây điều, Hoàng Minh khuyến nghị bà con tiến hành sử dụng luân phiên Alexander Đại Đế 777 và K54 kết hợp với Xích Thố Mã, phun định kỳ để phòng trừ rệp sáp gây hại trên cây điều. Khi phun cần phun toàn bộ cây, vì rệp sáp tấn công không chỉ thân, cành, lá, hoa và quả, mà còn tấn công ở thân và rễ để quản lý rệp sáp đạt hiệu quả tối ưu.

2. Sâu đục quả gây hại trên cây điều

* Phân loài gây hại trên cây điều

• Sâu đục quả gây hại trên cây điều bao gồm các loài Thylocoptila paurosema, Citripestis eutraphera, Nephopteryx sp., và Anarsia epotias trong đó loài Citripestis eutraphera là loài thường gặp nhất trên các vườn trồng điều.
• Các loài gây hại trên cây điều đều thuộc bộ Lepidoptera (Bộ cánh vẩy, gồm các loài bướm và ngài), trong đó:

+ Các loài Thylocoptila paurosema, Citripestis eutraphera và Nephopteryx sp. thuộc họ Pyralidae.

+ Loài Anarsia epotias thuộc họ Gelechiidae.

• Chúng chủ yếu tấn công phần quả và hạt, gây mất năng suất và chất lượng sản phẩm.

* Điều kiện phát sinh và phát triển:

• Sâu đục quả phát triển tốt ở nhiệt độ ấm (khoảng 25 – 30°C), phổ biến ở các vùng nhiệt đới. Nhiệt độ quá cao (>35°C) hoặc quá thấp (<15°C) có thể làm giảm tỷ lệ sinh trưởng.
• Độ ẩm không khí cao (trên 70%) trong mùa mưa tạo điều kiện thuận lợi cho quả bị thối rữa, làm thức ăn cho ấu trùng (sâu non) phát triển và gây hại.
• Mùa mưa có độ ẩm và nhiệt độ lý tưởng cho ấu trùng đục quả và hạt phát triển.
• Giai đoạn từ khi ra hoa đến khi thu hoạch của cây điều là thời gian mà sâu đục quả hình thành và phát triển gây hại nhiều nhất. Khi cây ra hoa đến đậu quả non là thời điểm thuận lợi cho bướm trưởng thành đẻ trứng trên hoa/quả hoặc gần cuống hoa/quả. Khi quả chuyển sang giai đoạn chín và khô là thời điểm mà ấu trùng tấn công vào quả và hạt điều.
• Vườn vệ sinh kém (cành lá khô, quả rụng, quả hỏng,… không được thu gom), vườn rậm rạp, làm tăng độ ẩm và tạo môi trường, nơi ẩn nấu cho ấu trùng và con trưởng thành phát triển gây hại.

* Đặc điểm nhận dạng:

Các loài sâu đục quả gây hại trên cây điều, khi trưởng thành đều là các loài bướm đêm và giai đoạn gây hại ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, chất lượng của cây điều là ấu trùng hay còn gọi là sâu non. Ở mỗi loài sẽ có đặc điểm nhận dạng khác nhau, cụ thể như sau:

• Thylocoptila paurosema: Trưởng thành có thân dài khoảng 10 – 12 mm, sải cánh khoảng 20 – 25 mm, cánh trước có màu xám nhạt và có các vân màu nâu đậm, cánh sau màu trắng trong và viền cánh có màu xám nhạt. Ấu trùng có màu trắng kem hoặc xanh nhạt với đầu nâu sẫm
• Citripestis eutraphera: Trưởng thành có kích thước nhỏ, sải cánh khoảng 15 – 20 mm, cánh trước màu nâu xám với các vân và đốm đậm ở giữa, cánh sau có màu trắng nhạt và có rìa lông. Ấu trùng màu trắng sữa hoặc vàng nhạt, thân có vạch ngang nhỏ màu nâu
• Nephopteryx sp.: Trưởng thành sải cánh khoảng 18 – 22 mm, cánh trước màu nâu sẫm với các đốm trắng/vàng nhạt ở giữa cánh, cánh sau màu nhạt hơn (gần như trắng). Ấu trùng màu hồng nhạt/vàng nhạt với phần đầu nâu đỏ
• Anarsia epotias: Trưởng thành sải cánh chỉ khoảng 12 – 16 mm, cánh trước màu nâu xám với các đốm đen nhỏ xếp thành hàng ngang, cánh sau màu trắng đục hơi trong suốt. Ấu trùng màu trắng hơi xanh hoặc hồng nhạt, thân mềm và có các đốm đen nhỏ rải rác trên cơ thể.

* Vòng đời của sâu đục quả

Các loài sâu đục quả gây hại trên cây điều có vòng đời tương tự nhau. Vòng đời của chúng bao gồm 4 giai đoạn chính là trứng, ấu trùng, nhộng, và trưởng thành. Tùy vào loài sâu đục quả mà vòng đời của chúng kéo dài 30 – 45 ngày trong điều kiện thuận lợi.

• Trứng xuất hiện rải rác hoặc từng cụm trên bề mặt quả non, trứng rất nhỏ và có màu vàng nhạt, thời gian ủ trứng từ 4 – 6 ngày.
• Ấu trùng (sâu non) sau khi nở sẽ xâm nhập vào bên trong quả và hạt qua núm quả hoặc vết nứt trên quả. Sâu non trải qua 5 tuổi và gây hại mạnh, đục vào phần thịt quả và hạt, làm thối quả và giảm chất lượng hạt. Giai đoạn ấu trùng kéo dài 15 – 20 ngày.
• Nhộng hình thoi, màu nâu, nằm trong kén tơ ở quả rụng hoặc trong đất. Thời gian hóa nhộng từ 7 – 14 ngày.
• Ngài trưởng thành có tuổi thọ ngắn (2 – 3 tuần), hoạt động vào ban đêm để giao phối và đẻ trứng.

* Triệu chứng gây hại:

• Trên bề mặt quả xuất hiện các lỗ tròn nhỏ hoặc oval, thường ở phần cuống hoặc giữa quả; xung quanh lỗ đục có thể thấy dịch chảy ra hoặc vết nâu đen. Quả bị thối rữa từ bên trong do ấu trùng ăn phần thịt quả, làm quả điều bị biến dạng hoặc mất màu tự nhiên và quả rụng. Dưới gốc cây hoặc trên quả có các mảnh vụn nhỏ màu nâu (phân và phần quả bị ăn).

• Trên hạt ấu trùng đục qua vỏ hạt, để lại lỗ nhỏ, đôi khi có dịch tiết ra. Phần nhân hạt bị ăn một phần hoặc toàn bộ, làm giảm giá trị thương phẩm. Hạt bị sâu tấn công thường có mùi thối nhẹ, màu xỉn hoặc ngả nâu.

Sâu đục quả tấn công vào hạt điều

• Khi sâu tấn công tạo nên các lỗ đục trên quả và hạt, điều này tạo điều kiện cho nấm và vi khuẩn xâm nhập, làm tăng nguy cơ bệnh thối quả ở cây điều, giảm giá trị kinh tế của nhà vườn.

* Biện pháp quản lý

• Vệ sinh vườn sạch sẽ, thu gom quả rụng, quả hỏng loại bỏ nơi sinh trưởng và ẩn nấu của chúng. Dọn những cây bụi rậm, tàn dư thực vật để dễ dàng quan sát và kiểm tra vườn.
• Trong qua trình canh tác, cần cắt tỉa cành và tạo tán cây cho dễ chăm sóc, phát hiện sâu bệnh.
• Trong quá trình chăm sóc trái, bà con lưu ý đến việc tỉa trái. Khi tỉa trái bà con ưu tiên tỉa sao cho tạo độ thông thoáng và không để quá nhiều trái trên một chùm. Vì sâu đục trái di chuyển chậm, nên khi để nhiều quả trên một chùm chúng sẽ dễ dàng gây hại toàn bộ quả trên chùm đó.
• Vào thời điểm nuôi trái, bà con chú ý thường xuyên quan sát và kiểm tra trái trên vườn. Khi vườn bà con gặp những dấu hiệu trên thì nhanh chóng xử lý để không làm ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng của vườn.
• Hoàng Minh khuyến nghị bà con sử dụng Martello kết hợp với Xích Thố Mã để phòng trừ sâu đục trái tối ưu. Đảm bảo quả và hạt điều không bị sâu non tấn công gây hại, làm giảm năng suất và chất lượng của vườn điều.

Mọi thắc mắc cần hỗ trợ về các vấn đề gặp trên cây trồng bà con hãy liên hệ Hoàng Minh qua thông tin dưới đây để được tư vấn chi tiết nhé!

Được viết bởi KS Huyền.

Về Nông Nghiệp Hoàng Minh

Công ty Nông Nghiệp Hoàng Minh

Địa chỉ: 170 Sư Vạn Hạnh, P.Hội Thương, Tp.Pleiku, Gia Lai

Điện thoại: 0935 842 567

Website: goldsunvn.com

Email: Info@goldsunvn.com

Fanpage: Nông Nghiệp Hoàng Minh