PHÒNG TRỪ CÔN TRÙNG GÂY HẠI ĐIỀU (PHẦN 3)

Côn trùng gây hại điều luôn là một chủ đề được sự quan tâm của đông đảo bà con, tiếp nối các phần trước Hoàng Minh sẽ tiếp tục giải mã các loại côn trùng gây hại và biện pháp khắc phục để bà con có phương án quản lý kịp thời.

1. Bọ cánh cứng ăn lá hại cây điều

* Phân loài gây hại trên cây điều:

– Bọ cánh cứng ăn lá gây hại cây điều thuộc họ Chrysomelidae, thuộc bộ Coleoptera với hai loài phổ biến là Monolepta longitarsus và Neculla pollinaria.

– Ngoài ra còn một số loài bọ cánh cứng ăn lá khác như pagria costatipennis, một số loài thuộc các chi Lamprosoma spp. và Hermaeophaga sp. cũng gây hại trên cây điều nhưng tùy vào khu vực phân bố mà xuất hiện các loài khác nhau.

* Điều kiện phát sinh và phát triển:

– Bọ cánh cứng ăn lá ưa thích môi trường ấm áp và ẩm ướt, nhiệt độ từ 20 – 30°C, có độ ẩm cao, vì điều kiện này giúp cây cối phát triển nhanh và tạo ra nguồn thức ăn dồi dào cho chúng.

– Bọ cánh cứng ăn lá gây hại chủ yếu vào mùa mưa hoặc ngay sau mưa, đặc biệt là trong thời kỳ cây mọc chồi và lá non sau mùa mưa.

– Bọ trưởng thành xuất hiện nhiều trong hoặc ngay sau mùa gió mùa Tây Nam, tập trung từ tháng 6 đến tháng 8.

– Bọ cánh cứng ăn lá ngoài gây hại trên cây điều còn gây hại trên một số cây khác như cacao, xoài, bông, sắn, ngô,…

* Đặc điểm nhận dạng:

– Bọ cánh cứng ăn lá gây hại trên cây điều có kích thước nhỏ đến trung bình (từ 1mm – 18mm) tùy vào loài, chúng đa dạng về hình dạng (bầu dục, dẹt hoặc hình elip) và màu sắc (rất đa dạng, từ màu xanh lá, đỏ, vàng, đến kim loại ánh xanh, ánh tím).

– Bọ cánh cứng ăn lá có đôi cánh cứng bao phủ toàn bộ phần bụng, trên cánh đôi khi có các hoa văn hoặc đốm khác biệt, có lông hoặc gai nhỏ trên đôi cánh. Râu của bọ cánh cứng ăn lá dài và mảnh, có từ 11 – 12 đốt giúp cơ thể chúng cảm nhận với môi trường. Chúng có 6 chân ngắn nhưng khỏe, giúp chúng thích nghi tốt với việc bám vào lá cây và bò trên cây cũng như di chuyển dưới đất.

– Đặc biệt hầu hết các loài bọ cánh cứng ăn lá đều có màu sắc sặc sỡ và bề mặt bên ngoài cơ thể sáng bóng. Đặc điểm nhận dạng ở các loài gây hại phổ biến cụ thể như sau:

+ Loài Monolepta longitarsus: Bọ trưởng thành nhỏ, cơ thể màu đỏ sáng bóng, có bốn biến thể màu khác nhau trên cánh với hình bán cầu.

+ Loài Neculla pollinaria: Bọ trưởng thành màu trắng hoặc xám tro, chuyển sang màu đen hoặc xám khi già.

– Ấu trùng có chân ngực nằm ở ba đốt ngực đầu tiên, chân nhỏ chủ yếu giúp chúng di chuyển trong đất hoặc trên lá. Cơ thể ấu trùng có thân dài, dẹt và màu vàng nhạt, có các đốm đen và lông nhỏ trên cơ thể, đầu hơi phẳng và nhỏ hơn so với phần ngực.

* Vòng đời của bọ cánh cứng ăn lá:

Vòng đời bọ cánh cứng ăn lá trải qua 4 giai đoạn bao gồm trứng, ấu trùng, nhộng và bọ trưởng thành. Trong đó các giai đoạn trứng và nhộng của bọ cánh cứng ăn lá thường phát triển trong đất, giai đoạn ấu trùng có thể vừa sống trong đất vừa sống trên lá và chồi non, đến khi trưởng thành chúng di chuyển lên bên trên gây hại cây.

– Trứng có màu trắng nhạt, có hình bầu dục, được đẻ rải rác hoặc thành cụm sâu trong đất (1 – 15 cm). Trứng tồn tại trong vòng 3 – 4 ngày sau đó nở.

– Ấu trùng sống và hoạt động trong đất, chúng ăn rễ hoặc các chất hữu cơ trong đất để phát triển. Thời gian sinh trưởng khoảng 12 – 15 ngày.

– Nhộng có màu nâu nhạt, bất động trong đất và tồn tại trong vòng 7 – 9 ngày sau đó lột xác thành bọ trưởng thành.

– Bọ trưởng thành có cánh cứng, chân bắt đầu bay và di chuyển lên trên cây. Chúng ăn các chồi non và lá sau mùa mưa, làm xơ xác lá, gây khô chồi và làm cây suy yếu. Tùy vào loài và điều kiện môi trường mà bọ trưởng thành có thể sống từ 1 – 3 tháng.

* Triệu chứng gây hại:

– Bọ cánh cứng ăn lá khi trưởng thành, chúng thường tập trung thành một nhóm ít hoạt động riêng lẻ sau đó gây hại trên cây điều. Chúng tập trung thành nhóm lớn trên lá hoặc chồi non của cây chủ, chúng ăn lá một cách đồng loạt, tạo ra bộ lá xơ xác hoặc để lại khung xương lá, điều này ảnh hưởng đến quá trình quang hợp tích lũy dinh dưỡng nuôi cây.

+ Bọ Monolepta longitarsus xuất hiện nhiều đặc biệt trên cây non và ăn lá, khiến lá khô dần. Các chồi non cũng bị tấn công và cuối cùng bị khô héo. Khi cây con trong vườn ươm bị tấn công, toàn bộ cây có thể bị khô héo. Trên những cây lớn tuổi, một nhóm từ 60 – 75 con bọ có thể gây khô héo toàn bộ chồi non chỉ trong 2 – 3 ngày. Loài này cũng gây hại nặng trên các cành đã cắt tỉa trong mùa hiện tại.

+ Bọ trưởng thành của loài Neculla pollinaria cũng tấn công các chồi mọc lại sau khi thu hoạch, gây rụng lá và làm chồi khô héo. Chúng còn cào xước vỏ cây non, tạo ra các vết lõm dài.

– Con trưởng thành của bọ cánh cứng ăn lá không chỉ ăn lá cây, chồi non mà chúng còn tấn công lên cả hoa và quả non, lảm ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và sản lượng của cây điều.

– Ấu trùng của bọ cánh cứng ăn lá thường sống trong đất và ăn các rễ tơ của cây điều, gây tổn thương đến hệ rễ, làm giảm khả năng hấp thụ nước và dinh dưỡng của cây, làm cây suy yếu dễ bị nấm bệnh tấn công.

– Khi bọ cánh cứng ăn lá gây hại ở mức độ nghiêm trọng (tấn công cả lá và rễ), đặc biệt là trên cây non, cây sẽ chết dần.

* Biện pháp quản lý:

– Vệ sinh vườn sạch sẽ và thông thoáng: Thu gom và tiêu hủy cành lá rụng hoặc sau khi cắt tỉa để loại bỏ nơi trú ẩn và sinh sản của bọ cánh cứng ăn lá.

– Tăng cường sức khỏe của cây bằng cách bổ sung dinh dưỡng hợp lí – cân bằng các nguyên tố dinh dưỡng, tưới nước đầy đủ và tạo điều kiện sinh trưởng tốt nhất cho cây. Cây khỏe sẽ tăng khả năng chống chọi với bọ cánh cứng ăn lá tốt hơn.

Lưu ý: Nếu trên vườn xuất hiện bọ cánh cứng ăn lá với mật độ cao, nhà vườn tiến hành cào xới đất – phơi đất trong mùa khô để tiêu diệt trứng và ấu trùng.

– Hoàng Minh khuyến nghị bà con tiến hành sử dụng bộ sản phẩm Alexander Đại Đế 777 hoặc Alphador kết hợp với Xích Thố Mã, phun định kỳ để phòng trừ bọ cánh cứng ăn lá gây hại trên cây điều. Khi phun cần phun toàn bộ cây và tập trung ở đầu cành nơi có các bộ phận non đang hình thành và phát triển – nơi mà bọ cánh cứng ăn lá tập trung tấn công.

Lưu ý: Nếu bọ cánh cứng ăn lá gây hại mật độ cao, ngoài việc phun phủ toán bộ cành tán nhà vườn cần đổ gốc để tiêu diệt trứng và ấu trùng của bọ cánh cứng ăn lá sống trong đất.

Alexander Đại Đế 777 phòng trừ bọ cánh cứng ăn lá

2. Côn trùng gây hại điều – Mối 

* Phân loài gây hại trên cây điều:

– Các loài mối thường gặp trên các vườn trồng cây điều bao gồm Odontotermes formosanus (mối đất), Coptotermes formosanus (mối sữa) và Cryptotermes (mối gỗ). Các loài mối này đều thuộc phân bộ Isoptera (trước đây là một bộ riêng), nhưng hiện nay dựa trên phân tích phân tử và tiến hóa, thuộc bộ Blattodea.

– Các loài mối gây hại trên cây điều tuy cùng một bộ là Blattodea, nhưng mỗi loài thuộc mỗi họ khác nhau. Trong đó Odontotermes formosanus (họ Termitidae), Coptotermes formosanus (họ Rhinotermitidae) và Cryptotermes (họ Kalotermitidae).

– Chúng có hệ thống phân cấp xã hội với ba giai cấp chính: mối vua và mối chúa (sinh sản), mối thợ (xây tổ, tìm kiếm thức ăn), và mối lính (bảo vệ tổ).

* Điều kiện phát sinh và phát triển:

– Mối cần môi trường có độ ẩm cao để tồn tại và phát triển. Độ ẩm là yếu tố quan trọng để bảo vệ cơ thể mối khỏi mất nước.

+ Mối đất và mối sữa thường phát triển mạnh ở đất ẩm hoặc khu vực có mạch nước ngầm gần bề mặt.

+ Mối gỗ khô thích nghi với môi trường ít ẩm hơn nhưng vẫn yêu cầu cây có độ ẩm tối thiểu.

– Nhiệt độ lý tưởng để mối phát triển thường nằm trong khoảng 25–30°C, phù hợp với các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nhiệt độ quá cao (>40°C) hoặc quá thấp (<10°C) sẽ làm giảm hoạt động và sự sinh sản của mối.

– Vào mùa mưa là thời điểm thích hợp để mối giao hoan và phân đàn, lúc này trong không khí có độ ẩm cao giúp mối cánh bay ra khỏi tổ để tạo thành đàn mới. Các đàn mối cánh thường xuất hiện vào buổi tối hoặc sáng sớm, khi nhiệt độ và độ ẩm đạt mức lý tưởng để chúng hoạt động.

* Đặc điểm nhận dạng:

– Trong hệ thống phân cấp xã hội của mối, bao gồm mối lính, mối thợ và mối chúa/mối vua, ở mỗi loài chúng sẽ có đặc điểm hình dạng khác nhau. Đặc điểm nhận dạng cụ thể của ba loài gây hại chủ yếu trên cây điều như sau:

	Mối đất (Odontotermes formosanus)	Mối sữa (Coptotermes formosanus)	Mối gỗ (Cryptotermes)
Mối lính	+ Đầu tròn/chữ nhật có màu nâu sẫm khác biệt với cơ thể màu nâu nhạt/vàng nhạt. + Miệng/hàm phát triển thành kìm lớn để bảo vệ tổ.	+ Đầu bầu dục/hơi tròn, có màu vàng nâu nhạt. + Có hàm lớn cong nhẹ và chắc chắn. + Có tuyến trán: lỗ tiết ra chất lỏng trắng sữa từ đầu khi bị đe dọa để phòng vệ (đặc trăng của mối sữa).	+ Đầu vuông/ hình chữ nhật có màu nâu sẫm tạo nên sự khác biệt so với cơ thể màu trắng ngà. + Hàm ngắn và khỏe, giúp phá hủy gỗ cứng.
Mối thợ	Cơ thể màu trắng đục, mềm với đầu nhỏ và tròn không phát triển thành hàm lớn. Chúng sống cả trên đất.	Cơ thể màu trắng đục, mềm giống mối đất nhưng nhỏ hơn.	Cơ thể màu trắng/trắng ngà, sống trong gỗ.
Mối chúa	+ Cơ thể có màu trắng sữa, với kích thước rất lớn và dài 10 – 15 cm. + Bụng phình rất to với đầy trứng, sống sâu trong tổ.	+ Cơ thể có màu trắng đục, dài 10 – 12 cm. + Bụng rất lớn và phình to, có khả năng chứa và đẻ 1000 – 2000 trứng/ngày.	+ Với cơ thể nhỏ hơn các loài khác, nhưng có chiều dài 10 – 15 mm. + Bụng không quá phình to, chứa vài trăm trứng/ngày.
Đặc điểm gây hại	Tổ thường nằm dưới đất, có thể tạo thành ụ đất lớn	Tổ nằm sâu dưới đất nhưng có thể làm tổ phụ trong thân cây.	Làm tổ trực tiếp trong gỗ khô, không liên kết với đất hoặc nguồn nước.

Mối lính ở các loài mối
(a) Odontotermes formosanus
(b) Coptotermes formosanus
(c) Cryptotermes

– Ngoài ra trong hệ thống phân cấp xã hội của mối còn có mối cánh. Mối cánh của các loài tương đối giống nhau, chúng có 4 cánh dài gấp đôi thân, trong suốt, mỏng manh và dễ gãy. Chúng bay ra ngoài vào mùa mưa để giao hoan, thường thu hút bởi ánh sáng.

* Vòng đời của mối:

Vòng đời của mối bao gồm bốn giai đoạn chính trong một hệ thống xã hội phức tạp: trứng, ấu trùng, thành niên và mối trưởng thành (bao gồm các giai cấp: mối thợ, mối lính, và mối sinh sản). Trong đó giai đoạn thành niên hay còn gọi là giai đoạn phân đàn (mối cánh) là giai đoạn tạo nên sự khác biệt của mối so với các loài côn trùng gây hại khác.

– Trứng được mối chúa đẻ trong tổ, thường nằm sâu dưới đất hoặc trong gỗ, được mối thợ chăm sóc và giữ ẩm. Thời gian phát triển từ 1 – 2 tuần.

– Ấu trùng trải qua nhiều lần lột xác để phát triển thành các giai cấp khác nhau, thời gian ấu trùng kéo dài từ 3 – 6 tuần.

+ Mối thợ: Chiếm số lượng lớn nhất, chịu trách nhiệm xây tổ, thu thập thức ăn và chăm sóc trứng.

+ Mối lính: Phát triển bộ hàm lớn để bảo vệ tổ.

+ Mối sinh sản sơ cấp: Gồm mối vua và mối chúa, chịu trách nhiệm duy trì quần thể.

+ Mối sinh sản thứ cấp: Thay thế mối vua và chúa khi cần thiết, hoặc hỗ trợ sinh sản trong các tổ lớn.

– Trưởng thành các cá thể trong tổ tiếp tục thực hiện vai trò riêng, với thời gian sinh trưởng khác nhau:

+ Mối thợ có tuổi thọ từ vài tháng đến vài năm.

+ Mối lính sống được vài năm (trung bình 1 – 2 năm), ít di chuyển ra ngoài tổ.

→ Giai đoạn mối thợ và mối lính phát triển hoàn chỉnh sau 2 – 3 tháng từ sau ấu trùng.

+ Mối sinh sản phát triển chậm hơn, cần 4 – 6 tháng để trưởng thành đầy đủ. Mối vua và mối chúa có tuổi thọ cao nhất, đặc biệt mối chúa có thể sống tới 10 – 20 năm và đẻ hàng nghìn trứng mỗi ngày.

– Giai đoạn thành niên/phân đàn (mối cánh): Thời gian xuất hiện mối cánh thường vào mùa mưa, khoảng 1–3 tháng sau khi mối sinh sản cánh trưởng thành.

+ Mối cánh là một giai cấp đặc biệt, phát triển từ các mối sinh sản thứ cấp trong tổ, trong một số trường hợp được hình thành từ các ấu trùng phát triển đặc biệt được cung cấp dinh dưỡng tốt hơn.

+ Chúng trải qua một giai đoạn phát triển riêng biệt để trở thành mối cánh (có cánh dài trong suốt và có gân rõ ràng, cơ thể trở nên khỏe mạnh hơn có màu nâu/đen).

+ Khi mối cánh trưởng thành có khả năng bay ra ngoài (gọi là phân đàn), để giao phối và tạo lập tổ mới.

=> Tổng thời gian của một vòng đời từ trứng đến trưởng thành là 2–3 tháng (mối thợ/lính), lâu hơn đối với mối sinh sản. Thời gian có thể thay đổi tùy thuộc vào môi trường: nhiệt độ thấp hoặc độ ẩm không đủ sẽ làm chậm quá trình phát triển.

* Triệu chứng gây hại:

Mối gây hại cây điều có thể dẫn đến các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào loài mối và mức độ xâm nhập.

– Mối đất và mối sữa thường tấn công rễ cây: Rễ bị đục khoét thành các đường hầm, làm suy giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng và nước. Rễ cây bị mục nát, dễ gãy, nhất là ở cây điều già hoặc trồng trên đất kém thoát nước.

– Mối sữa và mối đất thường đắp đường mui bùn từ gốc lên thân cây: Vỏ cây bị nứt, bong tróc hoặc có lỗ nhỏ do mối đục vào bên trong. Phần thân dưới bị mục, làm cây dễ ngã đổ khi gặp gió mạnh.

– Mối tấn công từ gốc lên thân làm đổ ngã cây điều.

– Mối đất thường tấn công cây con, làm cây chết nhanh trong giai đoạn phát triển sớm. làm héo toàn bộ cây hoặc phần gốc gần sát mặt đất bị ăn mòn.

– Mối gỗ tấn công cành và thân cây khô hoặc yếu, chúng làm tổ trực tiếp vào thân/cành cây. Khi cây điều bị mối gỗ tấn công thường xuất hiện các lỗ nhỏ và phân mối (viên nhỏ hình trụ), ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của cây, làm cây suy yếu.

– Mối ít tấn công lá hoặc hoa, nhưng khi chúng tấn công vào cây điều làm tổn thương rễ hoặc thân, dẫn đến lá vàng, rụng sớm do cây bị suy yếu, làm rụng hoa ảnh hưởng đến đậu quả, giảm năng suất.

* Biện pháp quản lý

– Theo dõi, kiểm tra vườn thường xuyên để phát hiện sớm các dấu hiệu của mối như đường mui hoặc tổ mối, đặc biệt là phần gốc và rễ của cây.

– Tiến hành thoát nước khi ngập úng, đảm bảo vườn điều không bị ngập úng, vì môi trường ẩm thấp tạo điều kiện thuận lợi cho mối phát triển.

– Cắt tỉa cành khô, thu gom và tiêu hủy cành khô, lá rụng, gỗ mục thường xuyên trong vườn để hạn chế môi trường sống của mối.

– Chăm sóc, bổ sung dinh dưỡng cân bằng để cây khỏe mạnh, tăng sức đề kháng với các loài gây hại.

– Hoàng Minh khuyến nghị bà con tiến hành sử dụng bộ sản phẩm Alphador kết hợp với Xích Thố Mã, phun định kỳ để phòng mối và một số côn trùng khác như bọ xít muỗi gây hại trên cây điều.

– Khi vườn bị mối tấn công, Hoàng Minh khuyến nghị bà con tiến hành xử lý đất (đổ thuốc), phun trực tiếp lên cây bị mối tấn công, hoặc tiêm trực tiếp vào thân/rễ cây để tiêu diệt mối bên trong bằng bộ sản phẩm Alphador kết hợp với Xích Thố Mã.

Được viết bởi KS Huyền.

Bà con có bất kỳ thắc mắc nào cần được tư vấn cụ thể về kỹ thuật cây trồng, cũng như cách phòng trừ sâu bệnh hại, xin vui lòng liên hệ Nông Nghiệp Hoàng Minh qua các thông tin dưới đây:

Về Nông Nghiệp Hoàng Minh

Công ty Nông Nghiệp Hoàng Minh

Địa chỉ: 170 Sư Vạn Hạnh, P.Hội Thương, Tp.Pleiku, Gia Lai

Điện thoại: 0935 842 567

Website: goldsunvn.com

Email: Info@goldsunvn.com

Fanpage: Nông Nghiệp Hoàng Minh