GỈ SẮT – MỐI NGUY HẠI TIỀM TÀNG TRONG CANH TÁC CÀ PHÊ

Bệnh gỉ sắt/rỉ sắt do nấm Hemileia vastatrix gây ra là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất đối với bà con trồng cà phê, đặc biệt là ở những vùng trồng cà phê lớn như Tây Nguyên. Việc hiểu rõ về nấm Hemileia vastatrix và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của nó là rất quan trọng, để đưa ra các biện pháp phòng trừ hiệu quả. Bà con cùng Hoàng Minh tìm hiểu nấm Hemileia vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt và biện pháp nào phòng trừ hiệu quả ở bài viết dưới đây nhé!

1. Nguyên nhân dẫn đến bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cây cà phê

Nấm Hemileia vastatrix là tác nhân gây bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cây cà phê, một trong những bệnh hại nghiêm trọng nhất đối với ngành cà phê trên toàn cầu. Nấm Hemileia vastatrix có khả năng biến đổi và tạo ra nhiều chủng sinh lý khác nhau, điều này tạo điều kiện thuận lợi giúp chúng có thể thích nghi với các giống cà phê khác nhau và vượt qua khả năng kháng bệnh của cây.

Bào tử nấm Hemileia vastatrix (a) phát triển và sản sinh mạnh tạo thành quần thể nấm Hemileia vastatrix trên bề mặt lá cà phê (b)

Hiện nay có tới 32 chủng sinh lý của nấm Hemileia vastatrix có thể ảnh hưởng đến cây cà phê. Sự đa dạng này có thể khác nhau tùy thuộc vào khu vực địa lý và các giống cà phê được trồng. Các chủng nấm mới có thể phá vỡ khả năng kháng bệnh của các giống cà phê đã được lai tạo, làm cho chúng trở nên dễ bị nhiễm bệnh, làm cho việc kiểm soát bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trở nên khó khăn hơn.

• Đặc điểm của nấm Hemileia vastatrix gây bệnh gỉ sắt/rỉ sắt cà phê

Nấm Hemileia vastatrix là loài ký sinh bắt buộc, nghĩa là nó chỉ có thể sống và phát triển trên một vật chủ sống cụ thể (cà phê). Nó không thể tồn tại trong đất hoặc trên các loại cây trồng khác.

Nấm Hemileia vastatrix gây bệnh gỉ sắt/rỉ sắt cà phê, thuộc họ Pucciniacea, bộ Nấm Gỉ Sắt Uredinales, lớp Nấm Đảm Basidiomycetes. Nấm Hemileia vastatrix thường có 3 dạng bào tử là: Bào tử hạ (Uredinales), bào tử đông (Teleutospore) và bào tử đảm (Basidiospore).

+ Bào tử hạ (Uredinales): Đây là dạng bào tử quan trọng nhất và phổ biến nhất của nấm Hemileia vastatrix, là tác nhân chính gây ra các vết bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cây cà phê. Bào tử nấm có hình bán nguyệt, màu vàng cam, mặt lưng khum lồi và có gai nhỏ, mặt lõm láng nhẫn, kích thước khoảng 16,5 – 18,5 x 25,4 – 23 micromet.

+ Bào tử đông (Teleutospore): Dạng bào tử này ít phổ biến hơn và thường xuất hiện trong điều kiện thời tiết không thuận lợi. Bào tử đông có vai trò trong việc tồn tại của nấm trong thời gian dài, đặc biệt là khi điều kiện môi trường khắc nghiệt, đôi khi xuất hiện ở những vết bệnh cũ. Bào tử đông có hình con quay, đơn bào, vách mỏng và láng nhẵn, kích thước từ 22 – 28 x 19 – 23 micromet.

+ Bào tử đảm (Basidiospore): Đây là dạng bào tử được tạo ra từ bào tử đông sau khi chúng nảy mầm. Bào tử đảm có vai trò trong việc tạo ra sự biến dị di truyền của nấm, giúp nấm thích nghi với các giống cà phê khác nhau và vượt qua khả năng kháng bệnh của cây. Sự xuất hiện của bào tử đảm có thể dẫn đến sự hình thành các chủng nấm mới, gây khó khăn cho việc kiểm soát bệnh gỉ sắt/rỉ sắt. Bào tử đảm có hình trứng/hình bầu dục/hình tròn dính trên các đảm mọc từ bào tử đảm ra, kích thước 15 – 16 x 11 micromet.

• Điều kiện phát triển và lây lan của nấm Hemileia vastatrix trên cây cà phê

Các bào tử nấm Hemileia vastatrix rất nhẹ và dễ dàng phát tán qua gió, mưa, và côn trùng, giúp nấm lây lan nhanh chóng.

Nấm phát triển mạnh mẽ trong môi trường có độ ẩm cao và nhiệt độ ấm áp, đặc biệt là trong mùa mưa.

+ Độ ẩm cao: Nấm phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt.

+ Nhiệt độ ấm áp: Nhiệt độ từ 20 – 30°C tạo điều kiện cho nấm sinh sôi.

+ Vườn cây rậm rạp: Vườn cây không thông thoáng, cây không cắt tỉa – cành tán xum xuê tạo điều kiện cho nấm phát triển

+ Cây cà phê yếu: Cây cà phê không được chăm sóc tốt, thiếu dinh dưỡng sẽ dễ bị nhiễm bệnh hơn

+ Cây cà phê trồng ở đất xấu, nghèo dinh dưỡng, đất quá chua,… bệnh cũng phát sinh nhiều. Cà phê dưới 3 năm tuổi bệnh nhẹ hơn hoặc hầu như không bị bệnh. Cây cà phê càng nhiều tuổi khả năng nhiễm bệnh gỉ sắt càng cao.

 Điều kiện này tạo điều kiện lý tưởng cho bào tử nấm nảy mầm và lây lan.

Theo Ward (1982) mỗi vết bệnh trung bình có tới 1.150.000 bào tử hạ có khả năng nảy mầm trong 20 ngày. Theo Saccas và Charpintier (1971) cho biết: Phạm vi nhiệt độ 22 – 24°C là nhiệt độ tối thích cho sự nảy mầm của bào tử nếu có độ ẩm thích hợp, hạt nước nhỏ li ti hay độ ẩm không khí bảo hòa. Nhiệt độ quá cao, không khí ẩm ướt ở vùng nhiệt đới dễ làm sức sống của bào tử giảm thấp.

• Biểu hiện của bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cây cà phê khi bị nấm Hemileia vastatrix tấn công

Nấm Hemileia vastatrix tấn công lên cây cà phê sẽ gây ra các biểu hiện cụ thể như sau:

+ Vết bệnh thường xuất hiện trên lá non và là trưởng thành. Ban đầu trên phiến lá thường xuất hiện những điểm màu trắng đục hay những chấm vàng nhạt có kích thước nhỏ từ 0,2 – 0,5 mm. Sau đó vết bệnh lớn dần tới 1 – 2cm.

+ Vết bệnh phổ biến có dạng tròn, hay bầu dục, đôi khi một vài vết liên kết với nhau thành dạng vô định hình.

+ Ở mặt dưới của lá khi bị nhiễm bệnh gỉ sắt thì lá cà phê sẽ xuất hiện những chấm nhỏ màu vàng nhạt. Sau một thời gian những chấm này sẽ lớn dần và phía trên những chấm nhỏ xuất hiện lớp bột màu cam. Đây chính là bào tử của nấm gỉ sắt. Sau một thời gian phát triển các bào tử này sẽ ăn rộng ra bề mặt là và chuyển dần từ màu cam sang màu trắng. Những bào tử này dần biến mất và để lại trên là những vết bệnh màu nâu như bị cháy, có quầng vàng bao quanh.

Lưu ý: Đôi khi gặp điều kiện thuận lợi vết bệnh cũ lại tái sinh bào tử, quá trình này có thể lặp đi lặp lại nhiều lần khiến vết bệnh loang ra có vân đồng tâm.

+ Khi bệnh nặng có thể ăn sâu đến thân và quả của cây cà phê sẽ khiến cây sẽ bị kiệt quệ dần và chết.

2. Ảnh hưởng của gỉ sắt đến năng suất – chất lượng cà phê

Nấm Hemileia vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt tồn tại, phát triển gây hại trên vườn cà phê theo mùa và diễn biến nghiêm trọng nếu không có sựu can thiệp quản lý kịp thời. Dưới đây là diễn biến phát sinh và phát triển của bệnh rỉ sắt do nấm Hemileia vastatrix gây ra, bà con cần lưu ý tránh trường hợp không quản lý kịp thời ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất của bà con.

• Mùa khô (thời tiết khô hạn, ít mưa):

+ Nấm tồn tại: Trong giai đoạn này, nấm Hemileia vastatrix tồn tại trong vườn dưới dạng các bào tử bám trên lá rụng, cành khô hoặc trên các cây bị nhiễm bệnh nhẹ từ vụ trước.

+ Nguy cơ gây hại thấp: Điều kiện khô hạn không thuận lợi cho sự nảy mầm và phát triển của bào tử nấm. Độ ẩm thấp ức chế quá trình xâm nhập và gây bệnh. Do đó, nguy cơ gây hại trong mùa khô thường thấp.

• Mưa trái mùa (1 – 2 cơn mưa đầu mùa):

+ Tạo điều kiện ẩm ướt: Những cơn mưa đầu mùa sau một thời gian khô hạn sẽ làm tăng độ ẩm không khí và độ ẩm trên bề mặt lá. Độ ẩm tăng là tín hiệu kích hoạt cho bào tử nấm nảy mầm và bắt đầu quá trình xâm nhập vào mô lá non của cây cà phê.

+ Bệnh bắt đầu gây hại: Các vết bệnh rỉ sắt đầu tiên có thể xuất hiện sau những cơn mưa này, nhưng mức độ gây hại có thể chưa cao. Tuy nhiên bà con cần kiểm tra và có biện pháp quản lý để tránh nấm phát triển mạnh trong thời điểm này ảnh hưởng đến cây cà phê

• Mùa mưa (thời tiết ẩm ướt, mưa nhiều):

+ Điều kiện cực kỳ thuận lợi: Mùa mưa cung cấp độ ẩm liên tục và thường đi kèm với nhiệt độ ấm áp, tạo môi trường lý tưởng cho nấm Hemileia vastatrix phát triển mạnh mẽ.

+ Bùng phát và gây hại trên diện rộng: Bào tử nấm được phát tán dễ dàng nhờ nước mưa và gió. Cây cà phê liên tục có lá non phát triển, trở thành đối tượng dễ bị tấn công. Bệnh rỉ sắt có thể bùng phát nhanh chóng và gây hại trên diện rộng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và sức khỏe của cây.

Tóm lại, trong giai đoạn mùa khô nấm Hemileia vastatrix tồn tại trong vườn nhưng nguy cơ gây hại thấp. Khi xuất hiện 1 – 2 cơn mưa trái mùa nấm có điều kiện phát triển và bắt đầu gây hại. Vào mùa mưa điều kiện thuận lợi giúp nấm bùng phát và gây hại trên diện rộng, ảnh hưởng đến sức khỏe của cây cà phê và năng suất mùa vụ, cụ thể như sau:

Lá chuyển vàng/rụng nếu không quản lý nấm Hemileia vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt

+ Giảm năng suất: Nấm tấn công tạo thành các đốm nhỏ trên mặt lá, các đốm này dần lan rộng và làm giảm diện tích lá xanh. Điều này làm giảm khả năng quang hợp – tích lũy – vận chuyển dinh dưỡng của cây, dẫn đến giảm năng suất và chất lượng hạt cà phê.

+ Rụng lá: Lá bị nhiễm bệnh sẽ rụng sớm, làm suy yếu cây, ảnh hưởng đến quá trình vận chuyển dinh dưỡng để cây ra hoa và đậu quả. Cây bị suy yếu khả năng nuôi ít quả hơn và hạt cà phê có thể bị nhỏ và kém chất lượng.

+ Suy kiệt cây: Nếu bệnh nặng, cây có thể bị suy kiệt, lá – cành trơ trụi, thậm chí dẫn đến chết cây.

3. Quản lý nấm Hemileia Vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cây cà phê như thế nào? 

Để quản lý nấm Hemileia vastatrix gây bệnh rỉ sắt trên cây cà phê một cách hiệu quả và toàn diện, bà con cần có chế độ chăm sóc hợp lí để vừa phòng bệnh và chữa bệnh kịp thời khi bệnh xuất hiện. Đồng thời, bà con cần kiểm tra vườn thường xuyên, khi thấy dấu hiệu lây lan của bệnh thì bà con cần tiến hành quản lý ngay để ngăn ngừa sự gây hại mạnh của nấm.

Bà con cần tiến hành các công tác sau đây để phòng trừ nấm Hemileia Vastatrix tấn công gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên vườn cà phê:

– Quản lý vườn cây thông thoáng: Tỉa cành, tạo tán để đảm bảo ánh sáng mặt trời có thể chiếu đến các lá bên trong, tránh tạo mội trường ẩm – ấm áp cho nấm tồn tại và phát triển

– Quản lý cỏ dại: Kiểm soát cỏ dại trên vườn, phát cỏ khi cỏ tránh cỏ phát triển vườn trội, tránh để cỏ phát triển mạnh tạo môi trường thuận lợi và là nơi trú ẩn của nấm.

– Vệ sinh vườn cây: Loại bỏ lá và cành bị bệnh để hạn chế nguồn lây bệnh. – Bổ sung dinh dưỡng đa – trung – vi lượng đầy đủ và cân đối, giúp cây khỏe mạnh, tăng cường sức đề kháng.

+ Trong giai đoạn nuôi trái (từ khi đậu trái đến khi trái đạt kích thước tối đa), bà con bổ sung Cặp đôi An Tâm gồm Stickme (Canxibo Gel Sữa vàng) và Big Bom (Lớn Trái Hoàng Minh). Cặp đôi có hàm lượng Canxi và Boron cao giúp cuống dai chắc khỏe, hạn chế rụng trái. Đồng thời Cặp đôi có đầy đủ đa – trung – vi lượng giúp trái lớn đều, và cành lá chắc khỏe xanh dày, hạn chế sự gây hại của nấm bệnh.

Đặc biệt, Cặp đôi bổ sung nguồn kháng sinh chitosan, được nghiên cứu có thể làm giảm căng thẳng môi trường do hạn hán, tăng cường khả năng chống chịu hạn hán (giai đoạn mùa khô ở Tây Nguyên) ở thực vật bằng cách giảm căng thẳng oxy hóa, tăng cường khả năng hấp thụ nước và tăng cường hoạt động quang hợp.

+ Song song với bổ sung dinh dưỡng qua lá, Hoàng Minh khuyến nghị bà con bổ sung Demeter kết hợp với Trichoderma-Tot qua gốc để tăng cường hệ miễn dịch và sức chống chịu cho cây trong giai đoạn mùa khô. Đồng thời, giúp loại bỏ các vi nấm có hại và tăng cường hệ vi nấm có lợi, đánh thức hệ vi sinh vật bản địa, cung cấp nguồn dinh dưỡng cho hệ vi sinh vật trong đất làm cho đất tơi xốp thoáng khí, tăng cường sức đề kháng cho cây và bảo vệ cây trồng tối ưu trong mùa mưa (giai đoạn nấm bệnh phát triển mạnh).

Demeter – Trichoderma-Tot tăng cường hệ miễn dịch và sức chống chịu cho cây

+ Đồng thời trong các lần bổ sung phân bón gốc như NPK, bà con bổ sung thêm trung – vi lượng bằng cách kết hợp luân phiên với Sugar More và X – Green để cây được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng đa – trung – vi lượng, giúp cây có đầy đủ các yếu tố dinh dưỡng, giúp cây phát triển khỏe mạnh từ thân – cành lá – cho đến hoa và trái, nâng cao năng suất – chất lượng cà phê.

Sugar More & X – Green cung cấp đầy đủ dinh dưỡng trung – vi lượng cho cây

– Quản lý nấm Hemileia Vastatrix tấn công gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên vườn cà phê. Bà con tiến hành phun quản lý luân phiên với bộ sản phẩm gồm Sparta (240ml pha cho 200 lít nước) hoặc Caste (500ml pha cho 400 lít nước) kết hợp với Xích Thố Mã (50ml pha cho 400 lít nước) để quản lý triệt để và tối ưu nấm Hemileia Vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cây cà phê.

Bộ quản lý nấm Hemileia Vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cà phê

Hoàng Minh đã tiến hành thực nghiệm và cho kết quả thành công trong công tác quản lý nấm Hemileia Vastatrix gây ra bệnh gỉ sắt/rỉ sắt trên cà phê

Bà con có bất kì thắc mắc nào trong quá trình canh tác và các vấn đề về cây trồng xin vui lòng liên hệ Nông nghiệp Hoàng Minh qua thông tin cụ thể dưới đây để được tư vấn chi tiết nhé!

Được viết Ks. Huyền.

Về Nông Nghiệp Hoàng Minh

Công ty Nông Nghiệp Hoàng Minh

Địa chỉ: 170 Sư Vạn Hạnh, P.Hội Thương, Tp.Pleiku, Gia Lai

Điện thoại: 0935 842 567

Website: goldsunvn.com

Email: Info@goldsunvn.com

Fanpage: Nông Nghiệp Hoàng Minh