TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN SINH LÝ RA HOA CÀ PHÊ

Biến đổi khí hậu đang là một trong những thách thức lớn nhất mà ngành cà phê toàn cầu phải đối mặt: sự thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa và các hiện tượng thời tiết cực đoan đã tác động sâu sắc đến sinh trưởng và phát triển của cây cà phê, đặc biệt là giai đoạn ra hoa – một giai đoạn vô cùng quan trọng quyết định năng suất và chất lượng hạt.

I. Đôi nét về đặc điểm sinh lý ra hoa cà phê

Hoa cà phê chỉ hình thành và phát triển trên các đoạn cành dự trữ, rất hiếm khi hoa ra lại trên các đốt cành đã mang quả.

Trên các cành dự trữ của cây cà phê, các mầm ngủ ở nách lá thường đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự tái sinh và phát triển của cây. Chúng có thể phát triển thành các bộ phận sinh trưởng (chồi lá) hoặc sinh sản (mầm hoa), tùy thuộc vào tín hiệu từ môi trường và tình trạng sinh lý của cây.

Cành dự trữ là những cành mới hình thành chưa mang quả. Cành dự trữ hình thành và phát triển khỏe mạnh song song với quá trình nuôi quả của cây, để thực hiện nhiệm vụ sinh sản cho vụ sau (ra hoa – đậu quả hoặc hình thành chồi mới).

Mầm ngủ là các mầm sinh dưỡng (đỉnh sinh dưỡng) đang ở trạng thái ngủ nghỉ (không phát triển ngay) do trong mầm ngủ có sự hiện diện của hormone axit abscisic (ABA) cao ngăn cản sự phát triển. Đồng thời, cành và lá xung quanh phát triển mạnh, sử dụng nhiều dinh dưỡng làm cho mầm có xu hướng duy trì trạng thái ngủ. Vì vậy, mầm ngủ chờ các tín hiệu kích thích như các yếu tố dinh dưỡng (N, P, K,…), nhiệt độ, ánh sáng, nước,… để phát triển.

Mầm sinh dưỡng sẽ chuyển từ trạng thái ngủ sang phát triển khi nhận đủ tín hiệu từ môi trường hoặc nội tại. Khi phát triển các mầm ngủ có hai xu hướng phát triển, một là hình thành chồi lá – cành mới (đỉnh sinh trưởng) để thay thế các cành già yếu hoặc đã cạn kiệt năng lượng, hai là hình thành mầm hoa (đỉnh sinh sản) để tiếp tục quá trình tái sinh sản tạo năng suất mùa vụ tiếp theo.

Khi cây cần mở rộng tán hoặc phục hồi sau tổn thương và nhận tín hiệu kích thích với dinh dưỡng đạm (N) cao, ánh sáng đầy đủ, độ ẩm và nhiệt độ cao sẽ thúc đẩy sự phát triển của chồi lá. Khi cây đã tích lũy đủ năng lượng, thường sau giai đoạn khô hạn hoặc tác động bởi sự thay đổi khí hậu và nhận tín hiệu kích thích với dinh dưỡng lân (P) – Kali (K) cao, nhiệt độ thấp, thiếu nước tạm thời – giai đoạn khô hạn (cảm ứng ra hoa) sẽ thúc đẩy sự phát triển mầm hoa.

Như vậy, cây cà phê bắt đầu ra hoa khi mầm ngủ trải qua giai đoạn khô hạn và nhận đủ tín hiệu kích thích từ môi trường và nội tại. Khi trải qua giai đoạn khô hạn và nhận các yếu tố bên ngoài môi trường, cây sẽ tự lập trình để sử dụng các nguồn lực bên trong cây cùng với sự phân phối của các hormone nội sinh (các chất điều hòa và thúc đẩy) để kích ứng phân hóa mầm hoa.

Sau khi phân hóa thành mầm hoa, mầm hoa phát triển hoàn chỉnh ở kích thước nhất định và bước vào trạng thái ngủ đông, đây là giai đoạn cây tích lũy năng lượng và chờ các yếu tố kích thích từ môi trường (mưa hoặc tưới nước sau khô hạn) để nở hoa. Sau khi nhận nước, nụ hoa sẽ tiếp tục phát triển với tốc độ nhanh hơn và nở trong vòng từ 7 – 10 ngày.

Khi hoa nở, hoa cà phê có khả năng tự thụ phấn nhưng hiệu quả thấp, vì vậy ong mật và bướm có vai trò chính giúp hoa cà phê thụ phấn chéo nâng cao tỷ lệ đậu quả và nhân hoàn thiện (nhân đôi). Thời gian thụ phấn diễn ra trong vòng 5 – 7 giờ sau khi hoa nở.

2. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sinh lý ra hoa của cây cà phê

Hiện nay dưới sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, thời tiết thất thưởng làm rối loạn quá trình sinh lý của cây cà phê, dẫn đến quá trình phân hóa mầm hoa diễn ra bất thường, hoa nở lọt xọt. Điều này gây khó khăn không nhỏ đến công tác tưới nước, bón phân và chăm sóc hoa cà phê.

* Thời gian khô hạn bị rút ngắn hoặc kéo dài

Điều kiện khô hạn là tín hiệu sinh học quan trọng giúp cây cà phê cảm ứng ra hoa. Khi thời gian khô hạn bị rút ngắn hoặc không đủ cường độ (độ thiếu hụt nước trong đất), mầm ngủ sẽ không nhận đủ tín hiệu cần thiết để phân hóa thành mầm hoa.

+ Cây cà phê cần một giai đoạn khô hạn nhẹ, cây cà phê sẽ bị “stress” nhẹ từ đó kích thích quá trình phân hóa mầm hoa. Thời gian khô hạn này giúp cây tập trung vào việc phát triển mầm hoa thay vì lộc lá. Tuy nhiên nếu khô hạn quá mức, cây có thể bị suy kiệt, ảnh hưởng đến sức khỏe và năng suất hoa.

Khô hạn quá mức làm mầm hoa giảm sức sống – hư hỏng

+ Khi cây cà phê đang trong qua giai đoạn khô hạn để phân hóa mầm hoa, nhưng lại gặp mưa đột ngột, lúc này sự sinh trưởng sẽ lấn át sinh sản và cây cà phê có xu hướng ra chồi vượt thay vì hoa, làm giảm số lượng và chất lượng của hoa.

=> Khi đó một số mầm ngủ không chuyển hóa hoặc phát triển yếu, dẫn đến hoa nở rải rác, hoa nở không đồng loạt, quả chín không đều, làm tăng chi phí thu hoạch là giảm năng suất. Ngoài ra, việc không ra hoa đúng chu kỳ có thể khiến cây tiếp tục sinh trưởng dinh dưỡng, làm giảm năng lượng dự trữ cho vụ sau.

* Lượng mưa thay đổi thất thường

Cà phê là cây trồng ưa ẩm, lượng mưa thích hợp sẽ cung cấp đủ nước cho cây phát triển, ra hoa và đậu quả. Khi thiếu nước làm ảnh hưởng đến quá trình quang hợp, giảm khả năng ra hoa và đậu quả của cây. Khi thừa nước rễ cây bị ngập úng, gây thối rễ, giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng, ảnh hưởng đến quá trình ra hoa.

Lượng mưa trong năm không đều gây khó khăn cho việc dự báo và điều chỉnh quá trình sinh trưởng của cây, làm giảm năng suất và chất lượng cà phê.

Biến đổi khí hậu làm thay đổi lượng mưa trong năm, lượng mưa phân bố không đều có thể gây ra hạn hán hoặc ngập úng cục bộ, ảnh hưởng đến quá trình ra hoa của cây cà phê.

+ Giai đoạn sau mùa khô, mưa đầu mùa có vai trò kích thích cây cà phê ra hoa đồng loạt. Nếu lượng mưa không đủ hoặc đến muộn, cây không được cung cấp đủ nước để phá vỡ trạng thái ngủ nghỉ, dẫn đến hoa ra không đồng đều hoặc nở rải rác, gây khó khăn trong việc chăm sóc và thu hoạch.

+ Khi mưa đến sớm hoặc kéo dài liên tục trong giai đoạn cây chuẩn bị ra hoa, nước thừa làm giảm khả năng tích lũy dinh dưỡng, khiến cây ra hoa yếu hoặc không ra hoa.

+ Mưa rải rác gây rối loạn trong cảm ứng mầm, khiến cây không ra hoa đồng loạt.

+ Mưa lớn kéo dài trong thời kỳ cây cà phê nở hoa gây rụng hoa, cản trở quá trình thụ phấn tự nhiên. Điều này dẫn đến tỷ lệ đậu quả thấp, giảm năng suất.

=> Lượng mưa bất thường làm thay đổi chu kỳ sinh trưởng, ảnh hưởng đến sự phát triển của hoa. Hoa nở sớm nhưng không đậu quả vì cây không tích lũy đủ dinh dưỡng trước khi hoa phát triển và hoa chưa phát triển đầy đủ (nhụy và nhị chưa hoàn thiện). Hoa thiếu nước, kém phát triển, dễ bị héo, khô hoặc nấm bệnh tấn công. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt cà phê.

=> Khi mưa thay đổi thất thường, nhà vườn khó xác định được thời điểm tưới nước bổ sung cho cây. Tưới quá sớm hoặc quá muộn đều ảnh hưởng đến sự kích thích ra hoa, làm giảm chất lượng của nụ hoa.

Nụ hoa cà phê bị ảnh hưởng khi xác định thời điểm tưới không hợp lí

* Chuyển giao mùa không rõ ràng

Cây cà phê là loại cây trồng phổ biến ở các vùng nhiệt đới, có khí hậu nóng ẩm và lượng mưa dồi dào. Đặc biệt là ở những vùng có hai mùa mưa và mùa khô rõ rệt, tạo điều kiện thuận lợi cho cây cà phê phát triển sinh trưởng cũng như sinh thực.

+ Mùa mưa tạo điều kiện cho quá trình phát triển của quả và phát triển chồi lá, đặc biệt là cành dự trữ.

+ Mùa khô tạo điều kiện cho sự phân hóa và hình thành của hoa.

Khi mùa mưa kết thúc và chuyển sang mùa khô cũng là lúc cây vừa được thu hoạch xong, lúc này cây cà phê thường trải qua một giai đoạn nghỉ ngơi, trong đó mầm hoa sẽ được kích thích phát triển. Thời gian chuyển giao này, cây cà phê trải qua một giai đoạn khô hạn nhẹ giúp cây tập trung vào việc phát triển mầm hoa thay vì chồi lá.

=> Khi sự chuyển đổi từ mùa khô sang mùa mưa không rõ rệt, cây không nhận được tín hiệu mạnh để đỉnh sinh dưỡng (mầm ngủ) chuyển từ trạng thái ngủ sang phát triển phân hóa thành mầm hoa. Điều này khiến các mầm trên cây bị kéo dài trạng thái ngủ hoặc mầm có xu hướng sinh trưởng thay vì sinh sản.

3. Chủ động công tác ra hoa cà phê thích ứng với biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu làm thay đổi lượng mưa, làm cho mùa mưa có thể đến muộn hoặc kết thúc sớm, trong mùa khô xuất hiện những cơn mưa bất chợt. Điều này dẫn đến tình trạng rối loạn sinh lý ở cây cà phê, ảnh hưởng đến cảm ứng ra hoa của cây cà phê, làm cản trở quá trình phân hóa mầm hoa, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng của cây cà phê.

Vì vậy, để thích nghi với điều kiện môi trường và biến đổi khí hậu, bà con cần chủ động thay đổi phương pháp canh tác để mầm chuẩn hoa và ra hoa đồng loạt, hạn chế tình trạng chồi lá, nhằm nâng cao năng suất và chất lượng cà phê.

Hoàng Minh khuyến nghị bà con sau khi thu hoạch xong tiến hành phun phủ toàn cây toàn vườn với cặp đôi Hera và Chuyển Mầm Hoàng Minh, giúp thúc đẩy quá trình phân hóa của mầm hoa, cây phân hóa mầm hoa tập trung, mầm chuẩn hoa, hạn chế hình thành chồi lá khi gặp mưa, đồng thời tránh ép héo suy cây hay tưới sớm gây nở hoa lọt xọt.

Được viết bởi KS Huyền.

Về Nông Nghiệp Hoàng Minh

Công ty Nông Nghiệp Hoàng Minh

Địa chỉ: 170 Sư Vạn Hạnh, P.Hội Thương, Tp.Pleiku, Gia Lai

Điện thoại: 0935 842 567

Website: goldsunvn.com

Email: Info@goldsunvn.com

Fanpage: Nông Nghiệp Hoàng Minh